Vashingtondagi «So’g’diyona – ularning Ipak yo’lidagi ta’siri» elektron ko’rgazmasi ochildi

2019 yil 30 iyun kuni Vashingtondagi «So’g’diyona – ularning Ipak yo’lidagi ta’siri» – «sogdians.si.edu» mavzusidagi xalqaro elektron ko’rgazmasi ochildi.

O’zbekiston elchixonasi ko’magida tashkil etilgan mazkur ko’rgazma Amerika Smitxon institutining «Freer» va «Sackler» galereyasida o’tkazildi. Unda dunyoning yetakchi olimlari, tarixchilari, sharqshunoslar, arxiv va muzey ishlari bo’yicha nufuzli ekspertlar, AQSh, Buyuk Britaniya, Xitoy kabi mamlakatlarning qadimiy sivilizatsiya va e’tiqodlarini o’rganish sohasi mutaxassislari ishtirok etishdi.

Ushbu loyihada 10 yildan ortiq vaqt mobaynida ishlagan olimlar va tadqiqotchilarning xalqaro guruhining asosiy ishi natija berdi. Elektron ko’rgazma 2018 yil may oyida Prezident Shavkat Mirziyoyevning AQShga tashrifi davomida imzolangan Smitson institutining «Freer» va «Sackler» va O’zbekiston o’rtasida hamkorlik memorandumi amalga oshirilishi doirasida tashkil etildi.

Butun dunyodan to’plangan g’oyalar, Sug’diyona sivilizatsiyasi asarlarini to’plash uchun yagona raqamli muzeyga aylantiriladi. Bu muzeyga Freer va Sackler galereyasining faxriy direktori Julian Ravbi kiradi. Loyiha Tomas Vidis (Smitson instituti instituti), Judith Lerner (Nyu-York shahridagi qadimgi dunyo tadqiqoti instituti) va Cimon Keramidas (Nyu-York universiteti) tomonidan o’qitiladi.

Loyiha Leon Levy jamg’armasi va Smithsonian Institutining «Scholarly Studies Awards» tomonidan moliyalashtirildi. Ko’rgazma O’zbekiston, AQSh, Rossiya, Xitoy, Yaponiya, Buyuk Britaniya, Frantsiya va Italiyadan kelgan olimlarni birlashtirdi.

O’zbekiston Fanlar akademiyasi, Milliy san’at galereyasi, Rossiya davlat Ermitaj muzeyi, Moskva davlat sharqona san’at muzeyi, Boston shahridagi (AQSh) tasviriy san’at muzeyi, Britaniya kutubxonasi, Xitoy Buyuk Ipak Yo’li muzeyi, Yale (AQSh), Boloniya (Italiya), Cornell (AQSh), Nyu-York (AQSh), London (Buyuk Britaniya), Kyoto (Yaponiya) universitetlari va boshqalar.

Hozirgi ko’rgazma markazida devoriy suratlarning boy ranglari va betakror matolar, metall konstruktsiyalar va haykaltaroshlar bilan bezatilgan, shahardagi madaniy madaniyati namoyish etilmoqda. Raqamli muzeyga tashrif buyurgan har bir mehmon bugungi kunda chuqurroq suzish, Sug’diy ob’ektlarini kashf qilish, interfaol xaritada Ipak yo’li bo’ylab sayohat qilish va kashshof olimlarning so’nggi tadqiqotlarini qanday muhokama qilishlarini kuzatish imkoniga ega.

Ushbu to’plamning noyob fazilatlaridan biri ko’rgazma dunyoning turli muzeylarida saqlanayotgan qadimgi So’g’diyona san’at va madaniyatini bir butunga to’plash imkoniga ega bo’ldi. Bu esa, har ikkala olim va oddiy sayg’oqlarning ham so’g’dlar haqidagi yagona rasmini yaratishga imkon beradi.

Ko’rgazma uch qismga bo’lingan: So’g’diyona san’at va madaniyatining tarixiy yozuvlari, 25 ta saytdagi So’g’diyona san’ati va madaniyati, So’g’diyona tarixiy savdo yo’llari.

Birinchi bo’lim Zarafshon daryosi vodiysida joylashgan O’zbekistonning zamonaviy hududida – So’g’diyona birinchi davlat shakllanishining kelib chiqishiga bag’ishlangan. So’g’diylar, boshqa Turon qabilalari va xalqlari bilan bir qatorda, zamonaviy o’zbeklarning ajdodlaridan biri.

Zamonaviy Xitoy, Janubiy va Janubi-Sharqiy Osiyodagi raqamli muzeyda topilgan san’at, hayot va ishlab chiqarish ob’ektlari So’g’d xalqlarining qo’shni viloyatlardagi madaniyati va an’analari, shuningdek, qadimgi sivilizatsiyalar o’rtasidagi rivojlangan savdo-sotiqning keng ko’lamli ta’sirini ko’rsatmoqda.

Ikkinchi bo’limda tashrif buyuruvchilarga vaqtning asarlari bilan tanishish uchun noyob imkoniyat taqdim etiladi. 3D-skanerdan foydalangan texnologiya narsalarni har tomondan eng kichik detallarga qarash imkonini beradi. Barcha eksponatlar ularning kelib chiqishi va maqsadiga oid batafsil tavsiflarga ega. Ushbu buyumlarning aksariyati hozirgi Samarqand atrofidagi So’g’d, Afrosiyob va boshqalar kabi qadimiy shaharlarda topilgan.

Uchinchi qismda Afrosiyob, zamonaviy Samarqandning Buyuk Ipak yo’li bo’ylab savdo qilishdagi asosiy ma’nosi tasvirlangan. Shu nomli shahar, Buxoro, Poykend, Kesh bilan birga Sug’diyonadagi muhim megapolislardan biri qishloq xo’jaligi, tog’-kon, metallni qayta ishlash va savdoning kombinatsiyasi asosida rivojlangan iqtisodiyotga olib keldi.

VII-asrga kelib, chakana savdo orqali Afrosiyob va Chang’an (hozirgi Xi’an, PRC) Yevropada boshqalardan ko’ra kosmopolit markazlarga aylandi. Biroq ular tog’lardan va cho’llardan taxminan 4800 km uzoqlikda edi. Savdo karvonlaridagi xavfli sayohat olti oydan ortiq davom etishi mumkin, bu AQShning sharqiy qirg’og’idan g’arbga piyodalar o’tishiga tengdir.

Ushbu loyihaning batafsil taqdimoti davomida mehmonlar Sug’diyona madaniyatiga, urf-odatlariga, diniga, hukumatiga, savdo-sotiq va siyosiy aloqalariga qiziqish bildirdilar. Tadqiqotchilar savollarga batafsil javob oldilar. So’g’diylar harbiy-siyosiy xavflarni minimallashtirishga urinib ko’rdilar va o’zlarining iqtisodiyotini rivojlantirishga e’tibor qaratdilar va shu bilan o’z xalqlarining farovonligini oshirishdi.

O’zbekistonning AQShdagi elchixonasi ma’lumotlariga ko’ra, yaqinda Sug’diyona loyihasining Londonda taqdimoti kutilmoqda. Bundan tashqari, sentyabr oyida Vashington shahridagi mamlakatimizning diplomatik vakolatxonasida Markaziy Osiyo mamlakatlarida musiqa san’ati rivojiga bag’ishlangan ilmiy-amaliy seminar o’tkazish rejalashtirilgan.

Avvalroq, joriy yilning may oyida O’zbekistonda Smitson instituti delegatsiyasi tuzildi, unda o’zbek olimlari bilan muzokaralar va qator uchrashuvlar o’tkazildi, bir qator davlat muzeylarining to’plamlari o’rganildi, mahalliy ekspertlar va mutaxassislar ishtirokida seminar-treninglar va davra suhbati tashkil etildi. muzey va san’at sohalari.

Smitson instituti Qo’shma Shtatlardagi muzeylar majmuasiga ega bo’lgan tadqiqot va ta’lim institutidir. 1846 yilda tashkil etilgan. Institut ingliz olimi Jeyms Smitson sharafiga o’z nomi bilan atalgan bo’lib, u o’zining boyligini «AQShda axborotni rivojlantirish va tarqatishda xizmat qiluvchi muassasa yaratish» ga vasiyat qilgan. Freer va Sackler galereyasi, Osiyodan san’at asarlari saqlanadigan Smitson instituti tarkibiga kiradi.

O’tgan yili Freer va Sackler galereyasida XIX-XX asr o’zbek atlaslari va adrasining noyob kollektsiyasi, shuningdek, AQShning mashhur amerikalik dizayner Oskar Radananing liboslari taqdim etildi. Davlatimiz rahbari AQShda bo’lgan vaqtida tanishdi.