30 Oktyabr 2019

Vibke Shlemer: O’zbekistonda misli ko’rilmagan iqtisodiy o’zgarishlar amalga oshirilmoqda

O’zbekistonda misli ko’rilmagan iqtisodiy o’zgarishlar amalga oshirilmoqda. So’nggi uch yil ichida 33 million aholisi bo’lgan Markaziy Osiyodagi eng zich joylashgan mamlakat 25 yillik markazlashtirilgan va rejalashtirilgan iqtisodiy boshqaruvdan so’ng erkin bozor iqtisodiyotini ochdi. O’zbekiston hukumati rivojlanish uchun zarur bo’lgan savdoni va valyuta rejimini liberallashtirish kabi muhim islohotlarni tezda amalga oshirdi. Bu kelajakdagi o’sish va rivojlanish uchun asos bo’lgan yutuqlardir.

Ushbu sezilarli taraqqiyotga qaramay, mamlakat bu bilan to’xtashga qodir emas. Barqaror o’sishni ta’minlash uchun hukumat xususiy kompaniyalarga raqobat muhitida ishlashga imkoniyat yaratishi va ularga teng sharoitlarni ta’minlashi kerak – bu davlat korxonalari (DAV) iqtisodiyotida uzoq vaqt hukmronlik qilgan davlat uchun oson ish emas. Davlat va xususiy sheriklik (DXH) bu o’tish davrini tezlashtirish uchun muhim vositadir. DXH hukumatga davlat mablag’lari cheklangan joylarda rivojlanishni rag’batlantirish va iqtisodiy munosabatlardagi davlat va xususiy shaxslar o’rtasidagi xavfni muvozanatlash uchun xususiy sektorning kapitali va tajribasidan foydalanishga imkon beradi.

O’zbekistonda DXH energetika, infratuzilma, suv ta’minoti va sog’liqni saqlash kabi davlatlarda ko’rsatiladigan ba’zi muammoli xizmatlarni o’zgartirish uchun amalga oshiriladi. Elektr, gaz va suv ta’minotidagi doimiy uzilishlar mamlakatda biznes yuritish uchun eng jiddiy to’siqlardan biridir. Jahon banki ma’lumotlariga ko’ra, elektr energiyasining 20 foizi va tabiiy gazning 30 foizi eskirgan infratuzilma tufayli tranzitda yo’qoladi.

Biroq, shiddatli o’zgarishlar kuzatilmoqda. Jahon banki guruhiga kiruvchi Xalqaro moliya korporatsiyasi (IFC) O’zbekiston hukumatiga yanada ishonchli, samarali va ekologik toza energiya ishlab chiqarish uchun xususiy investitsiyalarni jalb qiladigan ikkita DXH loyihalarini tuzishda yordam bermoqda. 4 oktyabr kuni hukumat mamlakatda quyosh energiyasi sohasida birinchi PPP loyihasini ishlab chiqish bo’yicha tender g’olibini e’lon qildi, bu mamlakatda toza va qayta tiklanadigan energiyadan foydalanishni oshiradi. Yaqinda hukumat Sirdaryo viloyatida 1300 megavatt quvvatga ega bug’-gaz qurilmasini barpo etish bo’yicha DXH loyihasi boshlanganligini e’lon qildi. Ushbu stantsiya mavjud gaz bilan ishlaydigan elektr stantsiyalarini sezilarli darajada oshirib yuboradi va eski, samarasiz turbinalarni almashtirishni tezlashtiradi.

Ushbu savdolar orqali O’zbekiston dunyo uchun hozirda biznes uchun ochiq ekanligini namoyish etadi. Birinchi shaffof tender natijasida, juda yuqori bo’lgan raqobat, raqobatbardosh narxlarni taqdim etgan dunyoning beshta yetakchi ishtirokchilari aniqlandi va buyurtmachi rivojlanayotgan bozorlarda quyosh energiyasining eng past narxlaridan biri bo’lgan kilovatt-soatiga 2,7 AQSh sentini taklif qildi. Jahon banki guruhining xavflarni kamaytirish va moliyalashtirishning turli xil variantlari bilan standartlashtirilgan savdolarni amalga oshirishni ko’zda tutuvchi tender dasturi doirasida o’tkazilgan tender xalqaro investorlarda katta qiziqish uyg’otdi. Ushbu birinchi savdoning muvaffaqiyati hukumatni yaqinda har biri 200 megavattgacha bo’lgan ikkita quyosh energiyasi loyihasi bo’yicha TXH bo’yicha tender o’tkazilishini va undan keyin 500 megavattlik navbatdagi turni o’tkazish niyatini e’lon qildi. 2030 yilga qadar O’zbekiston besh gigavattlik qayta tiklanadigan energiya ishlab chiqarishni o’z oldiga maqsad qilib qo’ygan.

Ushbu muvaffaqiyat asosida PPP modeli hozirgi vaqtda energetika sanoatidan tashqari modernizatsiya qilishni talab qiladigan boshqa sohalarga, jumladan sog’liqni saqlash sohalariga ham kengaymoqda. Sog’liqni saqlash vazirligi IFC bilan buyrak yetishmovchiligi bo’lgan bemorlar uchun gemodializ xizmatlarining keskin tanqisligini bartaraf etish uchun xususiy investitsiyalarni jalb qiladigan PPP loyihasi ustida ishlamoqda. Hukumat, shuningdek, PPP modelidan foydalanib ishlab chiqiladigan sog’liqni saqlash sohasidagi boshqa muhim loyihalarni aniqlash ustida ishlamoqda.

Hukumat tomonidan ko’p ish qilinishi kerak va O’zbekiston buni yakka o’zi qilmasligi kerak. DXH modeli xususiy tajribani rivojlantirish va bu xususiy investorlarni jalb qilishga yordam beradi. Xususiy sektorga investitsiyalar hayotiy infratuzilma va xizmatlarni taqdim etish uchun uzoq yo’lni bosib o’tadi, bu esa O’zbekistonni iqtisodiy rivojlanishining keyingi bosqichiga olib chiqadi.

Vibke Shlemer, IFCning Yevropa va Markaziy Osiyo bo’yicha direktori